معماری ایرانی دارای دانش بومی و تاریخچه ای طولانی است و در طول تاریخ ، همواره به عنوان یکی ازعالی ترین بخش هنر ایران شناخته شده‌است . قدمت این معماری به دوره ی هخامنشیان ، ساسانیان و پارت ها بر می گردد .
نمونه های معماری ایرانی
در سنت معماری ایرانی طاق ، چهار ایوان و حیاط مرکزی از بارز ترین نشانه های معماری است . معماری یکی از برترین هنرهای ایرانی است . درآن به غیر از اهمیت دادن و استفاده از تناسب و زیبایی برای ساخت بناها از منطق و ریاضی و عرفان نیز بهره می بردند. در آموزش معماری وابسته به ایران هر بنا بسته به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی و حتی زندگی شخصی افراد ساخته می شد . معماری ایرانی ریشه در حوادث تاریخی دارد . آداب و رسوم و اندیشه و عقاید نسل ها و مذاهب نیز نقش بسیار مهمی در آثار ایرانی داشته است . قدمت معماری ایرانی به بیش از هزار سال پیش از اسلام می رسد که تاکنون با توجه به حوادث فراوانی که در این کشور اتفاق افتاده است تغیراتی کرده است البته در دوران اسلامی نیز برتری خود را حفظ کرد .
فرهنگ ایران باستان ، از سبک معماری منحصر به فردی برخوردار است . چغازنبیل و پارسه از این آثار هستند و هر دو در سال ۱۹۷۹ میلادی ، به عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شدند . از آغاز سلطه اسلام در ایران ، دستاوردهای معماری سلسله‌های سلجوقی ، ایلخانی و صفوی ، منحصراً قابل توجه بوده است . در دوران پهلوی ، دو نوع معماری در ایران ، توسعه داده شد . نوع اول برگرفته از سبک معماری غربی بود که با اقلیم و فرهنگ ایران ارتباط داشت و نوع دوم ، تلاشی در جهت احیای معماری بومی ایرانی بود . به تدریج مسئولان ایرانی به پشتیبانی از سبک‌های بومی ایرانی به معماری نوینی پرداختند . از برجسته ترین نمونه‌های معماری آن دوران ، برج آزادی است . هم چنین دو دوره برجسته نفوذ معماری غربی در ایران وجود دارد که نخستین آن در دوران قاجار بود . در دورهٔ دوم نیز که کلاً در دوران پهلوی رخ داد ، کل معماری ایرانی دگرگون شد و ساختمان هایی با عنوان و کارکرد غربی در این کشور ، متداول شدند .
اصول معماری در ایران
برای مردم ایران زندگی شخصی و حرمت ان از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، به همین دلیل پیکر های ساختمان در گردا گرد یک یا چند میان سرا ساخته می شد و ساختمان را از محیط بیرون جدا می کرد و تنها یک هشتی آن ها را به هم پیوند می داد . بناها به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم می شدند ، که قسمت اندرونی مخصوص افراد خانواده می شد و افراد غریبه به ان راهی نداشتند قسمت بیرونی برای میهمانان و بیگانگان طراحی می شد . اصول معماری ایرانی بر چند پایه بنا شده است که شامل پرهیز از بیهودگی ، مردم محوری ، خود بسندگی ، مصالح شناسی است که مختصرا به آن ها می پردازیم .
پرهیز از بیهودگی : در معماری ایرانی هم پیش از اسلام و هم پس از ان از اسراف و ساخت و سازهای بیهوده پرهیز می شده است.
مردم محوری : مردم محوری در معماری ایرانی یعنی رعایت تناسب اندامهای ساختمان، یعنی ساخت اتاق خواب مخصوص استراحت یک نفر، اتاق پذیرایی بزرگ و برای پذیرایی چندین میهمان، بلندی طاقچه جوری که نشسته و ایستاده در دسترس باشد.
خود بسندگی : هر معمار بسته به محیط طبیعت شهر سعی میکرد از مصالحی استفاده کند که نیاز به تامین از راه دور نباشد به همین منظور ساختمان ها با محیط اطراف خود سازگاری بیشتری داشتند و دارای استحکام زیادی بودند.
مصالح شناسی : معماران درگذشته به مصالح ساختمان همچون زیبایی ان اهمیت بسیاری می دادند ، پیمون اندازه خورد و یکسانی بود که در هر جا در خور نیازی که بدان بود به کار گرفته می شد و نگرانی معمار را درباره نا استواری یا نا زیبایی ساختمان از بین می برد .
معماری سنتی روستایی
معماری روستایی که در بین روش های معماری ایرانی جاخوش کرده است با توجه به روش سنتی هزینه کمتری دارد طرفداران بیشتری نیز دارد . طرح معماری نامنظم شکل گرفته در روستا ها باعث شده بافت روستاها کاملا طبیعی باشد ، بنابراین برای حیاط مرکزی در خانه های سنتی روستایی فرم منظم هندسی بایستی در ابتدا مد نظر باشد و سپس چیدمان اتاق ها و دکوراسیون پیرامون حیاط مرکزی در نظر گرفته شود اتاق ها در یک خانه سنتی براساس اهمیت و کاربردشان به صورت دور تا دور حیاط چیده می شدند .
اتاق های تابستانی روی ضلع جنوبی قرار می گرفتند ، علت آن هم این بود که در طول روز های تابستان ، کمتر در معرض آفتاب باشند و اتاق های زمستان نشین ، روبه روی اتاق های تابستانی و دقیقا روی ضلعی می نشستند که در طول روز، آفتاب بیشتری به آن ها بتابد . از بقیه فضای باقی مانده نیز برای کاربرد های گوناگون بنا بر نیاز آن ها ، مثل انبار ، آشپزخانه و اسطبل در ردیف دوم و پشت اتاق ها معمولا جای می گرفتند . نمای ساختمان سنتی مانعی در برابر شرایط ناخوشایند آب و هوایی روستا است . عواملی نظیر بافت روستا ، جهت گیری ، طراحی معماری ساختمان و انتخاب مصالح از اهمیت خاصی در معماری سنتی روستا برخوردار است .
